Hier vind je interessante weetjes over monumenten uit de fietsroutes van 2024.
Berichten: 2024
Piramides van het noorden
De stad Schagen en de dorpen uit de voormalige gemeente Harenkarspel liggen in West-Friesland. Van oudsher kent West-Friesland een eigen dialect en een eigen klederdracht. De prachtige stolpboerderijen, ook wel de piramides van Noord-Holland genoemd, zijn eveneens karakteristiek voor dit gebied. Diverse stolpen zijn dan ook tot monument verklaard. Schagen verloochent sowieso zijn West-Friese wortels niet: de stad houdt jaarlijks de West-Friese Markten en de West-Friese folklore.
Lees meerAdellijke verkwisting
Rond 1440 liet de eerste Heer van Schagen een bestaand stenen huis verbouwen tot een vierkante waterburcht: Slot Schagen. Dat bleef in de familie tot die het in 1658 van de hand deed. In 1676 werd het teruggekocht door Floris Carel van Beijeren van Schagen. Deze nazaat van de eerste Heer woonde echter in zijn kasteel in België en keek er verder niet naar om. Over verkwisting gesproken… Na anderhalve eeuw leegstand was het slot een ruïne. In 1827 werden de restanten gesloopt, alleen de twee torens bleven gespaard. De westelijke toren werd gebruikt als gevangenis en de oostelijke als woonruimte voor de cipier. Nu is in beide torens een museum gevestigd. Begin 21ste eeuw werd het slot herbouwd. Dat is nu een hotel. Maar stel je toch eens voor dat het hele complex in alle 15e eeuwse glorie bewaard was gebleven; dan had Schagen er een geweldige toeristische trekpleister bij gehad!
Lees meerGeschiedenis van de Zijpe
Na een aantal mislukte pogingen slaagde men er in 1597 eindelijk in de Zijpe definitief te bedijken. Van dit megaproject bestaan diverse prenten uit die tijd, zoals deze met dijkwerkers. Molens hielden de polder droog. Langs de Grote Sloot, die de nieuwe polder in de lengte doorsneed, ontstonden de buurtschappen Burgerbrug, Sint Maartensbrug, Schagerbrug en Oudesluis. De Grote Sloot zelf was de levensader van de Zijpe met veel scheepvaart en daaraan verwante nering. Aanvankelijk was de Zijpe een veeteelt-polder met wat akkerbouw. In de loop der jaren kreeg de bloembollenteelt de overhand. Na de oorlog kwam er een grote groei in recreatie en toerisme.
Lees meerStormvloeden verleden tijd
Een deel van de route Harenkarspel gaat over de 126 km lange West-Friese omringdijk, een Provinciaal Monument. Eeuwen geleden aangelegd om het omsloten gebied (West-Friesland) tegen het water van de zee te beschermen. Bij enkele stormvloeden bleek de omringdijk niet tegen het geweld van de zee bestand. Met de aanleg – zeewaarts van de omringdijk – van polder De Zijpe in 1597 werd het deel van West-Friesland tussen Schagen en Almaar voor nieuwe overstromingen behoed.
Lees meerIJdele jonkheer
In het portaal van de kerk in Dirkshorn (uit de route Harenkarspel) kun je de enige overgebleven 17de eeuwse gedenksteen van Harenkarspel bewonderen. Die kwam daar als volgt terecht. In de 17e eeuw stond er een andere hervormde kerk in Dirkshorn. De drijvende kracht achter de bouw daarvan was waarschijnlijk de toenmalige Heer van Haringcarspel; jonkheer Jacob der Moere. Hij wilde ook wel graag weten wat hij zoal voor zijn heerlijkheid deed. Daarom kwam er in deze kerk een indrukwekkende stenen dankbetuiging aan de Heer en Vrouwe van Haringcarspel. Halverwege de 19de eeuw verving de huidige kerk de vorige. Toen is ook de gedenksteen hier naartoe overgebracht en die staat nu in het portaal te pronken.
Lees meerVervoer over water
Het gebied in en rond Harenkarspel bestond vroeger uit talloze terpen, omringd door water. Een terp is een door mensen aangelegde verhoging in het landschap om bij hoogwater een droge plek te hebben. Op deze terpen werden huizen of een boerderij gebouwd. De oorspronkelijke bewoners leefden van visserij, veeteelt en akkerbouw en verplaatsten zich voornamelijk over water. Mensen, koeien en hele huisraden werden per schuit van de ene naar de andere plek vervoerd. Na de verkaveling zijn vele sloten verdwenen. Goed voor de landbouw maar jammer voor het romantische aanzicht.
Lees meerEeuwenoude gemeente
De gemeente Schagen bestaat uit de stad Schagen en talloze dorpen, gehuchten en buurtschappen. In 2013 samengevoegd na een fusie van de gemeentes Schagen, Harenkarspel en Zijpe. Alle plaatsen uit deze gemeente zijn eeuwenoud. Zo komt de naam Schagen al voor in een oorkondeboek uit het jaar 1000 en kreeg Schagen in 1415 stadsrechten. De oudste verwijzing naar Eenigenburg voert terug naar 1289. De Waarlandpolder is in 1575 drooggelegd met behulp van een van de eerste watermolens. De streek bij Callantsoog werd al bewoond voor 980 en ’t Zand is rond 1733 ontstaan als buurtschap. Het dorp Tuitjenhorn stamt uit de middeleeuwen en Schagerbrug is bij de aanleg van polder de Zijpe in 1597 ontstaan.
Lees meerMonument in monument
Het orgel uit de kerk in Valkkoog uit de route Harenkarspel is in 1871 gebouwd door de gebroeders Adema uit Leeuwarden, die ook het orgel in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam vervaardigden. Het orgel staat, net als de kerk, op de monumentenlijst. Hier krijg je dus twee monumenten in één klap te zien.
Lees meerSchout met vele petten
Bij de uitoefening van de rechtspraak had de schout van Schagen vele petten op. Hij vertegenwoordigde in alles de Heer van Schagen en riep de vierschaar (rechtbank) bij elkaar. Hij was zowel politieagent als openbaar aanklager en inde tevens alle boetes. Geliefd was hij niet, want de opgelegde boetes maakten deel uit van zijn inkomen. Je begrijpt dat de klachten tegen hem talrijk waren. In de Franse tijd verdween de oude rechtspraak en kreeg Schagen een kantongerecht.
Lees meerMet z’n kont naar de weg
Rond 1854 ontstond het plan om een nieuwe kerk te bouwen in Tuitjenhorn. In 1857 stelde Gerardus Groot kosteloos een stuk land tegenover de toenmalige schuilkerk ter beschikking. Na het afwegen van alle voors en tegens besloot de bisschop van Haarlem dat de nieuwe kerk gebouwd moest worden op de plek waar de schuilkerk stond. Als gevolg van deze beslissing staat de Jacobus de Meerdere-kerk (uit de route Harenkarspel) met de koorzijde naar de straat, oftewel: ‘Met z’n kont naar de weg’
Lees meerStolphoeve Groenland
De naam ‘Groenland’ en ‘walviskaakbeenderen’ hebben natuurlijk iets met elkaar te maken: Dirk Corneliszoon Hopman koopt deze boerderij in ’t Zand (uit de fietstocht Zijpe) in 1773. Hij was sinds 1767 commandeur der walvisvaart op Groenland. Walviskaakbeenderen werden in die tijd vrij algemeen meegenomen en op eigendommen geplaatst. De twee kaakbeenderen aan het begin van de oprijlaan zijn als enige overgebleven in deze omgeving.
Lees meerDrukte in 1913
Stel u eens voor: de drukte die hier was op Station Schagerbrug op vrijdag 29 augustus 1913. De tramlijn Schagen – Zijpe – Warmenhuizen – Alkmaar werd toen officieel in gebruik genomen. En met de aankomst van de eerste tram werd ook het station Schagerbrug officieel geopend. Jan en alleman was uitgelopen om dit mee te maken. Dit was de toekomst: een tram voor goederen, vee en mensen. Maar al in 1933 werd het traject Schagen – Zijpe – Warmenhuizen opgeheven. In mei 1934 werd door de NdSM de gehele opbouw verkocht. Het station ging over in particuliere handen. Dit monument is onderdeel van de fietsroute Zijpe.
Lees meerDe valk van Valkkoog
In het 16e-eeuwse kerkje van Valkkoog (uit de fietsroute Harenkarspel) hangt hoog in het midden op de achterwand een opmerkelijk schilderij van een valk. Heel apart in deze religieuze omgeving. Hoe oud het schilderij is en wie het heeft gemaakt, is onbekend. De valk herinnert aan het verleden van Valkkoog, dat in de middeleeuwen een koog was, waar graven, heren en hun dames naartoe kwamen om de valkenjacht te beoefenen.
Lees meerMolens houden ‘t droog
Toen de Zijpe in 1597 was doorgelegd werd de polder ingedeeld in afdelingen, die allen een letter als naam kregen. Bij elke afdeling of combinatie van afdelingen werd een watermolen geplaatst om die afdeling droog te houden. Deze molen uit de fietsroute Zijpe beheert de afdelingen O en T, vandaar de naam OT. De molen is gebouwd ergens in de 17e eeuw en nu eigendom van de Stichting De Zijper Molens.
Lees meerEnthousiaste man
Wat niet iedereen weet is dat in de toren op Slotplein 2 (uit de fietsroute Schagen) een museum is gevestigd, boordevol bezienswaardigheden die te maken hebben met de Slag van de Somme. Tijdens de Monumentendag op zaterdag 14 september ben je hier van harte welkom. Eigenaar Willem van Erp (zie foto) is een enthousiaste man die je alles over dit bloedige hoofdstuk uit de Eerste Wereldoorlog kan vertellen. In de toren aan de overkant zit trouwens ook een museum dat die dag open is. Hier vind je alles over de regionale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
Lees meerRijke stinkerd
De kerk in Eenigenburg uit de fietsroute Harenkarspel stamt uit 1792 en is 14 september geopend. Op de vloer liggen grafstenen van inwoners die in een oudere, niet meer bestaande kerk begraven lagen. In de kerk begraven worden was uitsluitend bestemd voor gegoede burgerij en hoogwaardigheidsbekleders. Dit klinkt leuk, maar was een vrij onhygiënische aangelegenheid. Geruimd werd er niet, en door het herhaald oplichten van de stenen verzakte de vloer, waardoor niet alle grafstenen meer goed aansloten. Het gevolg was dat er in de kerk soms een doordringende stank hing. Hieruit is de uitdrukking ‘rijke stinkerds’ ontstaan. In de Franse tijd (1795-1813) werd het begraven in kerken verboden.
Lees meerVergaderplek van de Heeren
In dit prachtige pand met de naam De Koepel in Schagerbrug kunt u nu heerlijk dineren, maar jarenlang is het de plek geweest waar de ‘Heeren’ (bestuurders) van de Zijpe en Hazepolder hun vergaderingen hielden. En bij dat vergaderen hoorde ook eten en soms zelfs slapen. Boven de stal waren hotelkamers ingericht. De Koepel was vast gebouwd aan de herberg Het Wapen van Zijpe en werd ook beheerd door dezelfde eigenaar. Dé kans voor even een kopje koffie op het terras tijdens uw fietstocht door de Zijpe!
Lees meerArmoede in de 19e eeuw
Deze woning op Surmurhuizerweg 13 in Eenigenburg (uit de fietsroute Harenkarspel) geeft een indruk van het armoedige bestaan van een landarbeider uit de 19e eeuw. Een landarbeider verrichtte seizoenswerk in de akkerbouw en dat betekende hard werken tegen een laag loon. Hij woonde met zijn gezin in een klein huisje, bestaande uit een of twee kamers met bedstee. Na de Tweede Wereldoorlog werd veel handwerk vervangen door machines en de diensten van de landarbeider door die van het loonbedrijf. De landarbeidershuisjes werden hiermee overbodig en de meeste zijn gesloopt. Dit is een van de zeldzaam overgebleven exemplaren.
Lees meerOudste houten poldermolen
Deze molen zit niet in een fietsroute maar is 14 september wel geopend. Kom tijdens de Monumentendag dus gerust kijken hoe men vroeger leefde in dit schitterende Rijksmonument uit 1530, gelegen aan de Hoebelaan 8 in Waarland. In het ernaast gelegen Molenhuijs leer je alles over de strijd tegen het water door de eeuwen heen. Waarlandsmolen is 14 september geopend van 11 tot 16 uur en je kunt er ook nog een kopje koffie scoren.
Lees meerRentenieren
Met pensioen gaan. Dat is voor menig werknemer tegenwoordig een aantrekkelijk doel. Vroeger was dat niet zo. Er bestond geen AOW- of pensioenregeling. Mensen bleven tot op hoge leeftijd wat werken of waren aangewezen op hulp van familie of buren. Rentenieren konden alleen mensen die flink geld hadden verdiend: zij leefden van de rente van hun kapitaal. Op Schagerweg 49 in Schagerbrug staat zo’n huis van iemand die ging rentenieren. Het is gebouwd in circa 1870. In 1905 kwam Gert Rademaker er in te wonen. Deze landbouwer uit Koegras had zijn schaapjes duidelijk op het droge. Deze woning is een van de monumenten uit de fietsroute Zijpe.
Lees meerVier eeuwen horeca
Het monument op Dorpsstraat 153 in Warmenhuizen is in 1597 gebouwd als herberg Het Moriaanshoofd. Tot in de 19e eeuw konden reizigers in de (niet meer bestaande) doorrijstal ernaast ook hun paarden voeren of verversen. Heel bijzonder; sinds de bouw is dit pand altijd als herberg, café of restaurant in gebruik geweest. Na een grootscheepse renovatie kreeg het vorig jaar de naam Globe Streetfood, maar het is net als in de afgelopen eeuwen nog altijd de centrale plek in het dorp waar reizigers én inwoners voor een natje en droogje terecht kunnen (zie fietsroute Harenkarspel).
Lees meerDe Grote Sluys
Als je naar deze foto kijkt, kun je je dan voorstellen dat deze sluis uit de fietsroute Zijpe bij de bouw rond 1597 de grootste sluis van Europa was? Toen was de sluis ook nog geheel van hout. De sluis was een spui- en schutsluis tegelijk: overtollig regenwater werd bij eb op het wad geloosd, materialen voor de nieuwe bedijking werden per schip via de sluis aangevoerd.
Lees meerUitkijktoren
Wanneer je tijdens de fietsroute Harenkarspel langs Krabbendam over de West-Friese Zeedijk naar Eenigenburg rijdt, rijst bij de scherpe knik in de dijk een hoge toren op uit het lage West-Friese land. Deze toren staat op de plek van een 13e-eeuws exemplaar dat deel uitmaakte van de dwangburcht ’t Huys te Nuwendore. Halverwege de vorige eeuw vond men hier de resten van. Provincie Noord-Holland liet een deel van de burcht weer opbouwen. Speciaal voor de monumentendag op zaterdag 14 september worden de poorten geopend. Ook is de toren die dag te beklimmen voor een uitzicht over het landschap.
Lees meerMolen D
Molen D uit de fietsroute Zijpe is één van de 9 molens van de Stichting De Zijper Molens. Deze stichting zorgt er voor dat de molens goed onderhouden worden en dat ze altijd ‘maalklaar’ zijn. Bij hoog water worden ze regelmatig ingezet. Deze molen is een schepradmolen uit 1840. Zijn voorganger ging in 1839 in vlammen op.
Lees meerFondsen en geloof
Hulpbehoevenden, zieken en bejaarden werden in Schagen opgevangen in een gasthuis aan de Hoogzij. Het armenhuis (uit de fietsroute Schagen) verrees aan het Noord. Ook voor wezen waren twee tehuizen beschikbaar aan Oost- en Westzijde van de Laan. Vaak liep de verdeling langs geloofslijnen. Particulieren bekommerden zich ook om armen. Zo regelde Cornelis Bregman dat het kapitaal uit zijn nalatenschap door een protestant en een katholiek beheerd zou worden. Tegenwoordig beheert één bestuur het fonds.
Lees meerDe Surinaamse Vriend
Alleen die naam al: De Surinaamse Vriend, midden in de Zijperpolder. Hoezo die naam? In 1811 koopt Jan de Vries uit Schagen deze boerderij in Schagerbrug. Hij is zeeman van beroep, kapitein ter koopvaardij en voer voornamelijk op de toenmalige kolonie Suriname. Eén van zijn schepen heette ‘De Surinaamse Vriend’. Vandaar. Hoe eenvoudig kan het wezen… Je vindt deze boerderij in de fietsroute Zijpe.
Lees meerOnderwijs in Eenigenburg
Volgens de tekst op de eerste steen in de zuidmuur werd de school en aanpalende onderwijzerswoning op de Surmurhuizerweg gebouwd ter vervanging van een school die al sinds de 17e eeuw onderaan de terp stond. Kun je nagaan hoe lang het dorp Eenigenburg al bestaat! In geschriften wordt Eenigenburg al in 1287 genoemd, dan nog als Eningenburch. Op deze foto uit 1916 staat de hoofdonderwijzer voor zijn huis en de kinderen voor het hek van de school. Deze voormalige school is onderdeel van de fietsroute Harenkarspel.
Lees meerSchat in terp
Terpen bevatten een schat aan informatie. Zo oogstte ene G. Kant in 1892 bij toeval een grote klomp munten bij graafwerk in een moestuin op terp Avendorp (uit de fietsroute Schagen). Het waren zilveren munten ter grootte van een dubbeltje, met aan de ene zijde een helm of mijter en aan de andere een stempel van een in vieren gedeelde afbeelding. De vondst haalde niet alleen de plaatselijke maar ook de landelijke kranten. Rijk is de vinder er niet van geworden. Hij mocht 1 munt houden en kreeg verder een rijksdaalder. Over de werkelijke waarde werd niet gerept.
Lees meerRenaissance in Oude Ursula
De oude Ursulakerk te Warmenhuizen is ingewijd in 1508. Rond 1525 is het houten tongewelf in het interieur beschilderd door Jacob Cornelisz van Oostsanen, met prachtige voorstellingen van onder andere Het laatste oordeel en De Mannaregen. Het gewelf werd in 1891 overgebracht naar het Rijksmuseum in Amsterdam, maar na een kerkrestauratie rond 1960 weer in de Ursulakerk teruggeplaatst. Heel bijzonder, dus ga tijdens je fietstocht door Harenkarspel vooral ook even binnen kijken!
Lees meerMare rond de Wiel
Een afgezet stuk van De Wiel was altijd het natuurlijke openluchtzwembad van Schagen. Om te voorkomen dat men hier ging zwemmen zonder te betalen deed de volgende mare de ronde. De Wiel zou ongekend diep zijn. De kerktoren van de Markt verdween er in zijn geheel in. Je redden uit dat diepe water was onmogelijk. Je haalde het dus niet in je hoofd je aan dat gevaar bloot te stellen. Jaren later bleek de diepte maximaal 5 meter te zijn. Maar de bangmakerij hielp wel, want iedereen kocht een zwemkaart.
Lees meer
